Chờ mãi… vắc-xin Việt

Kỳ vọng về một loại vắc-xin phòng COVID-19 mang thương hiệu Việt Nam được khởi đầu từ thời điểm tháng 5-2020 khi Công ty cổ phần công nghệ sinh học dược Nanogen bắt tay vào phát triển, thử nghiệm vắc-xin mang tên Nano Covax trên động vật và đến nay đã hoàn thành giai đoạn 3 trên người, được Hội đồng y đức của Bộ Y tế thông qua về cơ bản. 

Trong suốt hơn một năm rưỡi, có lúc tưởng chừng loại vắc-xin này được cấp phép lưu hành, tuy nhiên đến nay sau nhiều cuộc họp của Hội đồng đạo đức trong nghiên cứu y sinh quốc gia, vắc-xin này vẫn trong trạng thái “chờ được phê duyệt”.

Chiều 20/12/2021, Bộ Y tế thông tin về kết luận cuộc họp xem xét báo cáo cập nhật, bổ sung kết quả giữa kỳ thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 3 vắc-xin Nano Covax của Hội đồng đạo đức trong nghiên cứu y sinh học Quốc gia. Qua đó, ý kiến của các thành viên Hội đồng đạo đức thống nhất kết luận như sau:

Về tính an toàn và tính sinh miễn dịch, vắc-xin Nano Covax đạt yêu cầu nhưng về hiệu quả bảo vệ cần tiếp tục bổ sung dữ liệu các trường hợp mắc Covid-19 theo đề cương nghiên cứu đã được phê duyệt.

Theo một chuyên gia theo sát quá trình nghiên cứu của vắc-xin Nano Covax, việc chậm được cấp phép một phần xuất phát từ năng lực sản xuất, tổ chức nghiên cứu, tiếp thị và năng lực tài chính của Nanogen. Và dù không thể phủ nhận loại vắc-xin này có hiệu quả, tuy nhiên công nghệ có một số điểm vẫn thua kém các loại vắc-xin nước ngoài. Do đó, kết quả cuối cùng chưa thực sự thuyết phục hội đồng chuyên môn. 

Chờ “đá hiệp phụ” ?

Vậy cơ hội cho Nano Covax như thế nào ? PGS.TS Đỗ Văn Dũng – trưởng khoa y tế công cộng Trường ĐH Y dược TP.HCM – cho rằng Nano Covax có thể sử dụng hướng đến tiêm mũi tăng cường nếu khi tỷ lệ tiêm chủng đã bao phủ cộng đồng. 

Theo ông, độ tương thích giữa các loại vắc-xin hiện được đánh giá rất nhanh, chỉ cần nghiên cứu trên vài trăm người để xác định lượng kháng thể đáp ứng sau mũi tăng cường.

« Với nhiều loại vắc-xin khác nhau, nhiều người đã từng lo ngại việc không tương thích khi tiêm mũi tăng cường nhưng các nghiên cứu gần đây trên thế giới lại cho thấy hầu như các loại vắc-xin đều dùng một loại kháng nguyên giống nhau, do đó cơ bản đảm bảo độ tương thích tối thiểu. Các loại vắc-xin này khi phối hợp với nhau đều cho kết quả bằng hoặc tốt hơn vắc-xin gốc ».

Ông Dũng cũng cho rằng hiện thử nghiệm theo phương pháp cũ (chọn người chưa tiêm vắc-xin) gần như không thể khi đa phần người dân Việt Nam đã được tiêm mũi 1, trừ một số trường hợp trì hoãn do bệnh lý. Tuy vậy không hẳn “hết đường” vì ngoài phương pháp này, hiện khoa học cho phép đánh giá tính sinh miễn dịch nhằm suy ra hiệu lực vắc-xin.

Nhưng cái khó hiện nay là quy định của Việt Nam vẫn yêu cầu các nhà sản xuất vắc-xin phải có đủ dữ liệu lâm sàng mũi tiêm cơ bản mới được chuyển sang thử nghiệm liều bổ sung. 

Tự chủ vắc-xin vẫn rất quan trọng

Tuy vắc-xin Việt đang gặp khó khăn nhưng theo các chuyên gia, dịch COVID-19 chưa thể chấm dứt, do đó việc tiêm cho dân số mới, người bị bệnh nền, lớn tuổi hoặc tiêm nhắc lại là điều tất yếu ; nhu cầu về vắc-xin sẽ có lâu dài trong tương lai chứ không phải ngày một ngày hai.

Chính trong lúc phải đẩy nhanh việc tìm kiếm vắc-xin từ nhiều nguồn với phương châm “vắc-xin tốt nhất là vắc-xin tiêm sớm nhất”, Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thanh Long cho biết việc chưa thể tự sản xuất được vắc-xin trong nước khiến tình hình tiếp cận vắc-xin của Việt Nam trên thế giới gặp không ít khó khăn.

Có 3 khó khăn được người đứng đầu ngành y tế đúc kết, bao gồm phải chấp nhận hầu hết các điều kiện mà các nhà cung ứng vắc-xin đưa ra như vấn đề thỏa thuận bồi hoàn, miễn trừ về trách nhiệm, bảo mật thông tin và cả rủi ro liên quan đến việc giao hàng không đúng thời hạn ; khan hiếm nguồn cung ứng vắc-xin trên toàn cầu.

Ngay cả với cơ chế COVAX, cơ chế được kỳ vọng đảm bảo quyền tiếp cận công bằng trên toàn cầu đối với vắc-xin, cũng chưa đạt được kế hoạch cung ứng cho các nước. Khi các nước thay đổi chính sách mở rộng đối tượng tiêm, tiêm tăng cường mũi 3 thì việc tiếp cận càng khó khăn hơn.

Một chuyên gia về vắc-xin nói rằng cần phải làm cách nào đó để đẩy nhanh được các điều kiện để có thể đưa vắc-xin Việt vào sử dụng càng sớm càng tốt. Nếu tiếp tục chần chừ, chậm trễ, Việt Nam sẽ tiếp tục tốn hàng ngàn tỷ đồng để mua vắc-xin cho năm 2022, trong lúc vắc-xin trong nước lại giậm chân tại chỗ.

Khó khăn nhưng không nên dừng lại

Phân tích về tình hình các nhà sản xuất vắc-xin nội, PGS.TS Đỗ Văn Dũng cho rằng khi bắt tay vào nghiên cứu, các đơn vị này có tham vọng không chỉ cung ứng trong nước mà còn xuất khẩu nhưng hiện nay các loại vắc-xin, đặc biệt theo công nghệ mRNA sản xuất rất nhanh và chi phí đầu vào rất thấp, do đó thị trường vắc-xin sẽ cạnh tranh nhau rất dữ dội.

Các nhà sản xuất trong nước cũng phải chấp nhận thực tế thị trường sẽ nhỏ đi rất nhiều, lợi nhuận cũng sẽ ít đi và tất nhiên sự hào hứng của họ sẽ phần nào suy giảm, thậm chí rút lui để bảo toàn nguồn vốn.

Một chuyên gia trong lĩnh vực thử nghiệm lâm sàng thì chia sẻ các đơn vị sản xuất vắc-xin COVID-19 Việt giờ đều « bạc tóc hết rồi ». “Chúng tôi cũng rất chia sẻ với họ vì đâm lao phải theo lao, đầu tư nghiên cứu vắc-xin, chi phí cả ngàn tỷ đồng, kết quả tưởng trước mắt nhưng đến nay thực tế tương lai bất định nếu không sớm có phương án gỡ khó. Trong nghiên cứu khoa học, cụ thể ở đây là phát triển vắc-xin, nếu không có con đường riêng thì Việt Nam sẽ luôn phải đi sau”.