« Nếu môi trường bị phá hủy chỉ mất vài chục năm để khắc phục nhưng mất văn hóa là mất nhiều thế hệ mới khắc phục được. Nhiều lần tiếp xúc với các bạn trẻ, tôi được các sinh viên chia sẻ suy nghĩ rằng dường như xã hội đang trọng đồng tiền quá và nhiều người lo cho bản thân mình nhiều quá.

Trước những chia sẻ ấy, chúng ta nhất thiết phải đặt ra nhiệm vụ, tự thôi thúc mình phải kiên trì chấn hưng văn hóa một cách thiết thực. Để chấn hưng văn hóa thì phải bắt đầu bằng giáo dục. Phải thực hiện bằng được đổi mới căn bản giáo dục, phải cầu thị và rất kiên trì.

Tôi kêu gọi tất cả lãnh đạo, không chỉ lãnh đạo văn hóa, hãy bằng hành động cụ thể chú trọng đến văn hóa, đó là lắng nghe ý kiến chuyên gia trước khi đưa ra các quyết định của mình trong lĩnh vực mình quản lý, không chỉ lĩnh vực văn hóa » (Phó thủ tướng Vũ Đức Đam)

Cách đây tròn 75 năm, vào ngày 24.11.1946, tại Nhà hát Lớn ở Thủ đô Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khai mạc Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ nhất. Trong diễn văn khai mạc, Người khẳng định nhiệm vụ “Xây dựng nền văn hóa mới của nước nhà phải lấy hạnh phúc của đồng bào, dân tộc làm cơ sở”. Người cũng đề cao sứ mệnh của văn hóa, nghệ thuật trong xây dựng con người Việt Nam yêu nước, độc lập, tự cường, tự chủ, “văn hoá soi đường cho quốc dân đi”.

Hai năm sau, Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ hai đã diễn ra từ ngày 16 đến 20.7.1948 tại xã Đào Giã, huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ, khi cả nước đang trường kỳ kháng chiến chống Pháp. Cùng với Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ nhất năm 1946, Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ hai năm 1948 được xem là “Hội nghị Diên Hồng” đầu tiên về văn hóa ; thực sự là ánh sáng soi đường tập hợp đông đảo lực lượng văn nghệ sĩ, trí thức, các nhà khoa học trong công cuộc kháng chiến giành độc lập.

Ngày 24-11-2021, Ban Tuyên giáo Trung ương cùng Bộ Văn hóa – thể thao và du lịch đã tổ chức Hội nghị Văn hóa toàn quốc tại Hà Nội. Như vậy, đây là lần thứ ba Hội nghị văn hóa được tổ chức.  Sau đây là nhận xét của một số văn nghệ sĩ về hiện trạng văn hóa hiện nay :

Nhà thơ Nguyễn Thị Hồng Ngát : Không có văn hóa thì sự no đủ hay giàu có cũng vô nghĩa.

“Tôi và mọi người bất ngờ vì đại hội lần này được tổ chức bởi văn hóa chìm đắm đã rất lâu rồi, hơn 40 năm Đại hội Văn hóa mới được tổ chức lần thứ 3.

Sau một thời gian tập trung vào kinh tế rồi các lĩnh vực khác quan trọng hơn, đến giờ chúng ta mới giật mình thấy văn hóa quả thực rất quan trọng, nếu không có nó thì những sự no đủ hay giàu có cũng vô nghĩa. Dù chậm đến mấy chục năm nhưng đến giờ mới có một hội nghị lớn chuyên đề về văn hóa là điều quá tốt đối với nền tảng văn hóa của đất nước nói chung và văn hóa chuyên sâu nói riêng.

Nếu thiếu văn hóa thì xã hội đi về đâu ? Tất cả các lĩnh vực đều cần đến văn hóa, văn hóa sống, văn hóa ứng xử, văn hóa đạo nghĩa, văn hóa mà dân tộc gìn giữ từ xưa đến giờ giờ buông lỏng rất nhiều nên xã hội loạn nhiều thứ, loạn bằng cấp, loạn về vị trí xã hội… Văn hóa nghệ thuật chuyên sâu cũng gần như bị thả nổi để kinh tế thị trường chi phối mà hầu như không được đầu tư.

Văn hóa chính là con người, con người trong ứng xử, con người trong cuộc sống, con người trong tôn sư trọng đạo, con người trong đạo lý của gia đình, trong xã hội… Con người trong cả công việc sáng tạo của mình nữa. Nhiều loại hình văn học nghệ thuật rất sang trọng nhưng ẩn trong đó có nhiều điều cần phải nói như nhân cách, đạo đức, ứng xử không đẹp như tác phẩm họ viết ra. Trong lĩnh vực văn hóa cũng phải rất văn hóa.

NSND Thanh Hoa : Nếu kinh tế phát triển mà không có văn hóa sẽ thành chụp giựt 

Hiện nay tôi thấy trống vắng nhất là ý thức văn hóa cộng đồng. Những lễ nghĩa tinh tế, trên dưới nề nếp, tôn sư trọng đạo, tình làng nghĩa xóm… của ông cha ta phải được bảo tồn. Thực tế khi gặp bão lụt, hoạn nạn, vẫn có người đứng ra từ thiện, tình nguyện chia sẻ nhưng chỉ là tức thời. Đó vẫn chỉ là cái ngọn.

Người ta cần phải yêu thương nhau từ gốc. Trong xã hội phải có văn hóa, văn minh, ý thức cộng đồng. Trong kinh doanh không giả dối, không lừa lọc hại nhau. Nếu kinh tế phát triển mà không có văn hóa sẽ thành chụp giựt và chúng ta tự giết lẫn nhau. Không có ý thức văn hóa cộng đồng tôi nghĩ làm bất cứ thứ gì cũng thất bại. Nếu có ý thức, có văn hóa, người ta không được quyền lăng nhục, xúc phạm người khác trên không gian công cộng. Khi chạy theo trào lưu nói xấu, tung tin đồn thất thiệt về người khác, người đó thể hiện phông văn hóa. Trào lưu rồi sẽ qua đi nhưng những tổn thương có thể sẽ không bao giờ hàn gắn được.

Nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân : Môi trường văn hóa nước nhà bị ‘ô nhiễm’ khá nghiêm trọng

Trong quá trình hội nhập quốc tế, chúng ta còn tỏ ra lúng túng và bị động, chưa chủ động tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa nhân loại để làm giàu có thêm đời sống văn hóa của nhân dân. Việc tiếp thu ảnh hưởng văn hóa bên ngoài đôi khi bị sa đà và xô bồ, nhất là trong các lĩnh vực nghệ thuật giải trí, ca nhạc, phim ảnh… khiến cho môi trường văn hóa nước nhà bị xâm thực, “ô nhiễm” khá nghiêm trọng.

Những hiện tượng kể trên tồn tại trong một thời gian khá dài, tác động tới đời sống văn học – nghệ thuật, làm chững lại nhịp phát triển, kéo theo những sa sút về văn hóa và nhân cách con người.